VAN GEBOUW TOT MONUMENT Uit de beschrijving van de synagoge ten behoeve van de Rijksdienst voor de Monumentenzorg (thans Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed) te Zeist gedateerd 4 november 1996 is het volgende ontleend: Interieur De beschrijving is een weergave van de staat waarin de synagoge in 1999 aangetroffen werd en onderzocht. Het gebouw verkeerde in een deplorabele staat. In de beschrijving vinden veel authentieke elementen vermelding die deel hebben uitgemaakt van de oorspronkelijke vormgeving. Hier volgt een selectie uit deze beschrijving. Via de groene, half ronde deuren van de aanbouw komt men in een voorruimte met rechts een trap naar boven. Door de deuropening komt men dan in de sjoel. De ruimte is een rechthoek van circa 8.60 x 9.90 meter en een hoogte van circa 5. 35 meter. Tegen de wand waar de aanbouw met ingang en trap zich bevindt, is een galerij. Deze steunt op de zijmuren en twee pilaren, welke doen denken dat deze van gietijzer zijn, echter het zijn houten pilaren. Kijk je omhoog dan zie je een stucwerk plafond op latten en riet. Gedeeltelijk zijn nog gipsen profielranden zichtbaar. In het midden van de achterwand wordt de aansluiting van de wand met het plafond onderbroken, door een verlaagd gedeelte van het plafond, daar waar vroeger de Arke heeft gestaan. Bezien we de afmetingen van de binnenruimte, de aftekeningen op de vloer, dan is te herleiden waar de bima heeft gestaan, iets voor de helft van de diepten van de sjoel. De banken stonden volgens een reconstructie van foto’s van het interieur van de synagoge in een busopstelling richting de Thorakast, die in de oostgevel was geplaatst. Het interieur ziet er als volgt uit: de ingang bevindt zich in de rechter wand, bereikbaar via het portaal in de aanbouw. De vrouwengalerij bevindt zich erboven, bereikbaar via een trap in de aanbouw aldaar. De galerij rust op houten kolommen, die een maatvoering en profilering hebben, die men eerder bij gietijzeren kolommen zou verwachten. De galerij heeft een balustrade van gesneden balusters boven een rand met opgelegd centrelis motief. De ruimte is overdekt met een afgeplat wangewelf, uitgevoerd in stuc en rustend op een geprofileerde gepleisterde lijst. De wanden hebben een geschilderde lambrisering met ter hoogte van de deklijst een randmotief van bladeren en lijnen, vervaardigd door middel van een sjabloon, tegen de linker- en rechterwand onder de deklijst voorzien van spiegels en rechthoekige vakken, die zijn gemarmerd in een lichte kleur. Bij voor en achterwand ontbreken de vakken, omdat hier de banken geplaatst waren. Het plafond is vermoedelijk in oorsprong niet geschilderd geweest. De vloer is voorzien van een cementlaag, die is vormgegeven en gekleurd in een vloer van imitatie zwartmarmeren plavuizen. Het portaal in de aanbouw heeft een vlak plafond, dat is geschilderd met in het midden een Davidsster en langs de rand een dubbele lijn. Exterieur De synagoge is overwegend in baksteen (kruisverband) opgetrokken, op rechthoekige grondslag en telt één bouwlaag onder een met gesmoorde Hollandse pannen gedekt schilddak. Tegen de rechter zijgevel bevindt zich een latere aanbouw, eveneens van één, lagere, bouwlaag, onder een flauw hellend zinken roevendak. Voorgevel De voorgevel is vier venster-assen breed en wordt geleed door vijf pilasters op een doorgaand gekornist basement. Vanaf de plint tot de door de vensterbogen onderbroken lijst is het metselwerk in staand verband daarboven in kruisverband gemetseld. De gevel wordt beëindigd met een gekornist hoofdgestel met daarop een attiek, die de goot en het dakschild aan het oog onttrekt. Basement, pilasters, hoofdgestel en attiek zijn gepleisterd. De pilasters worden beëindigd met voluut kapitelen in Ionische stijl, vermoedelijk van natuur- of kunststeen. De schachten bevatten casementen. De gevel bevat vier hoge gietijzeren rond boogvensters. De vensters hebben onderramen bestaande uit 2 x 3 vakken met een roedeverdeling in ruitvorm, terwijl de halfronde bovenramen een roedeverdeling bevat met halve en hele cirkels. Op de scheiding tussen boven – en onderraam heeft de gevel een gepleisterde geprofileerde (water)lijst, die de halfronde beëindiging van de vensters volgt. Onder de vensters bevinden zich terugliggende gepleisterde vakken. Onder de gepleisterde onderdorpels bevindt zich eveneens een gepleisterde waterlijst. De voorgevel van de aanbouw is blind en bevat een gepleisterde hoekpilaster. De gevel heeft een gepleisterde plint en wordt afgesloten door een dito geprofileerde lijst. Linker zijgevel De linker zijgevel, de oostgevel, is gecementeerd en bevat op dit moment een ingehakte dubbele deur. De baksteen en de voegkleur komen niet overeen met die van de overige gevels. Een mastgoot verzorgt de afwatering. Vroeger heeft hier de joodse school gestaan. Waarschijnlijk is de linkerzijgevel in het verleden een binnenmuur met de joodse school geweest. Duidelijk waarneembaar is de attiek, die het zicht op de goot en het schilddak aan de straatzijde onttrekt. De buitenzijde is in 1992 gerestaureerd, waarbij het pleisterwerk van de voormalige synagoge geschilderd is. Achtergevel De sobere achtergevel wordt geleed door een vijftal pilasters. De gevel bevat vier gietijzeren rond boogvensters, dezelfde als in de voorgevel, maar hier met dubbele rollaag halfrond afgesloten. In de gevel bevindt zich een uitgekraagd rookkanaal. Alleen de onderdorpels in de gevel zijn gepleisterd. De achtergevel van de aanbouw is blind en bevat een gepleisterde hoekpilaster. De gevel heeft een gepleisterde plint en wordt afgesloten door een dito geprofileerde lijst. Rechter zijgevel De rechter zijgevel bevat gepleisterde hoekpilasters en een dito plint, hoofdgestel en attiek. Versieringen zijn hier op, op de profilering van enkele lijsten na, achterwege gelaten. De gevel heeft geheel rechts een deur met boven een beschoten gevelveld, ontlast door een anderhalf steens strek. De rechter zijgevel van de aanbouw bevat gepleisterde hoekpilasters en een gepleisterde plint. De gevel heeft een rondboogvormige ingang met dubbele deur. De verdieping heeft een rond gietijzeren venster. Het venster is voorzien van een roedeverdeling in bloemmotief. Venster en rondboog van de ingang zijn voorzien van een gepleisterde geprofileerde lijst. Bij besluit d.d. 2001 door de Rijksdienst is het complex van synagoge en mikwe aangewezen als beschermd monument. Daarbij is volgende overwogen: Het gebouw is van architectuurhistorische waarde vanwege de gaaf bewaarde hoofdvorm, de detaillering en het materiaalgebruik. Het gebouw getuigt van een, in deze plaats, weinig voorkomende bouwstijl. In het interieur zijn enkele gaaf bewaard gebleven elementen aanwezig. Van stedenbouwkundig belang vanwege de ligging in de straat in het stadscentrum. Het object is van sociaal – en cultuurhistorische waarde vanwege de voormalige functie als synagoge en vormt daarmee een herinnering aan de Joodse gemeenschap in de gemeente Borculo. Het object heeft een belangrijke ensemblewaarde in combinatie met het bijbehorende badhuis.